360.Ա և Բ տեքստերը համեմատի՛ր և դրանց տարբերությունը գտի՛ր:

Ա. Քամին մարագի շուրջը պտտվեց, մտնելու ճեղք չգտավ ու ասաց.
– Մարա՛գ, դուռդ բա՛ց արա, քեզ հարդ եմ բերել:
Մարագը պատասխանեց.
– Դու իմ ունեցած հարդը մի՛ տանիր, քո բերածն ինձ հարկավոր չէ:
Բ. Քամին մարագի շուրջը պտտվեց, մտնելու ճեղք չգտավ ումարագին ասաց, որ դուռը բաց անի, որովհետև ինքը նրան հարդ է բերել: Մարագը պատասխանեց, որ քամին թող իր ունեցած հարդը չտանի, իրեն նրա բերածը հարկավոր չէ:

Ա  տեքստը  ուղղակի  խոսք  է։

Բ  տեքստը  անուղղակի  խոսք  է։

361. Ա և Բ նախադասությունների մեջ ընդգծված մասերը համեմատի՛ր: Դրանք ինչո՞վ են տարբերվում (համեմատի՛ր դրանց արտահայտած մտքերը, արտահայտման ձևերը):

1. Ա. Տղան հարցրեց.
   – Ռոբոտը մեզ չի՞ գտնի:
   Բ. Տղան հարցրեց, թե ռոբոտը իրենց չի՞ գտնի:
   2. Ա. Տիգրանն ասաց.
   – Չի գտնի, եթե մենք շատ չխոսենք:
   Բ. Տիգրանն ասաց, որ չի գտնի, եթե իրենք շատ չխոսեն:
   3. Ա. Տիգրանն ասաց.
   – Ես էլ եմ ձանձրանում, բայց պետք է մի քիչ համբերենք:
   Բ. Տիգրանն ասաց, որ ինքն էլ է ձանձրանում, բայց պետք է մի քիչ համբերեն:
   4. Ա. Տղան ասաց.
   – Տնային հանձնարարությունները հետո կանենք, մեր ընկերները հիմա            սպասում են:
   Բ. Տղան ասաց, որ տնային հանձնարարությունները հետո կանեն, իրենց         ընկերները հիմա սպասում են:

Ա  նախդասությունը  ուղղակի  խոսք  է։

Բ  նախադասությունը  անուղղակի  խոսք  է։

361. Նախորդ վարժության մեջ ընդգծված հատվածներից ո՞րը կանվանես ուղղակի խոսք, ո՞րը՝ անուղղակի խոսք:Պատասխանդ պատճառաբանի՛ր:

Ա  նախադասությունները  կանվանեմ  ուղղակի  խոսք։Ուղղակի  է  այն  խոսքը,որը  մեջ  է  բերվում  բառացի,անփոփոխ։

Բ  նախադասությունները  կանվանեմ  անուղղակի  խոսք։Անուղղակի  է  կոչվում  այն  խոսքը,որը  մեջ  է  բերվում  պատմողաբար։

361. Տրված նախադասությունները խմբավորի՛ր՝ ըստ նրանց մեջ ընդգծված հատվածների: Ստացածդ խմբերն ինչո՞վ են տարբերվում:

– Լույսը վառե՞մ,– հարցրի ես:
2. Ես ծիծաղելով ասացի, որ հրավիրատոմսը պատռված է:
3. Լևոնը բարկացած ձայն տվեց.
– Լույսը ինչո՞ւ վառեցիր:
4. Հետո հաշտվողաբար ասաց, որ լույսը թող վառված մնա:
5. Լևոնն ասաց, որ պետք է կարդալ և ոչ թե շատախոսել:
6. Ես կարդացի և ասացի.
– Ոչինչ չեմ հասկանում:

Ես համոզում էի Լևոնին,որ  նրա ներկայությունը պարտադիր է:
– Գտա՜, – գոչեցի ես,- նրան հեռախոսով կասենք:

Լույսը վառե՞մ-ուղղակի  խոսք

Հրավիրատոմսը պատռված է-անուղղակի խոսք

Լույսը ինչո՞ւ վառեցի-ուղղակի  խոսք

Լույսը թող վառված մնա-անուղղակի  խոսք

Պետք է կարդալ և ոչ թե շատախոսել-անուղղակի  խոսք

Ոչինչ չեմ հասկանում-ուղղակի  խոսք

Նրա ներկայությունը պարտադիր է-անուղղակի խոսք

Գտա-ուղղակի  խոսք

նրան հեռախոսով կասենք-ուղղակի  խոսք

361. Ուշադրություն դարձրո՛ւ Ա, Բ, Գ նախադասությունների կետադրությանը, կետադրական տարբերությունները գտի՛ր և օրինաչափությունը փորձի՛ր բացատրել։
362. Ա. Ընկերս ասաց.
     – Պապս սիրում է նկարներ հավաքել ու մի մեծ պատկերասրահ ունի:
     Բ. – Պապս սիրում է նկարներ հավաքել ու մի մեծ պատկերասրահ ունի, – ասաց         ընկերս:
     Գ. – Պապս սիրում է նկարներ հավաքել, – ասաց ընկերս, – ու մի մեծ       պատկերասրահ ունի:
     2. Ա. – Քեռիս ասաց.
     – Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում ու անգամ հեռվից         հեռու խոսում են իրար հետ:
     Բ. – Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում ու անգամ      հեռվից հեռու խոսում են իրար հետ, – ասաց քեռիս:
     Գ. – Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում, – ասաց քեռիս,        – ու անգամ՝ հեռվից հեռու խոսում են իրար հետ:
363. Նախադասությունները լրացրո՛ւ (ուղղակի խոսքեր գրի՛ր):
364. Փոքրիկը խնդրեց.
     -Մայրի՛կ,ինձ  պաղպաղակ  գնիր:
     2. -Ինչ  վատ  բան  եղավ,- անհանգիստ ասաց իշխանը, -բայց  մենք  չպետք է հուսահատվենք:
     3. -Ո՛չ,ես  խաղալիք  եմ  ուզում, – բողոքեց տղան:
     4. -Ամեն ինչ  կարգի՞ն  է, – անհանգստացավ պապիկը:
     5. -Բարև,- շարունակ ասում էր մարդ-մեքենան, -ես  քեզ  կարդալ  կսովորեցնեմ:
365. Ընդգծված նախադասությունը (պատմողի խոսքը) գրիր՝
     ա) ուրիշի ուղղակի. խոսքից առաջ,
     բ) ուրիշի ուղղակի խոսքի մեջ:

Օրինակ՝
– Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա, – ծույլին հանդիմանում էին հարևանները:
ա) Հարևանները հանդիմանում էին ծույլին.
– Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա:
բ) – Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, – ծույլին հանդիմանում էին հարևանները, – վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա:

1. – Գիտեմ, որ ամբողջ օրն աշխատել եք, բայց չեք վերջացրել նորոգումը, – ցավով ասաց նավի հրամանատարը:
2. Նավի  հրամանատարը  ցավով ասաց․
3. -Գիտեմ, որ ամբողջ օրն աշխատել եք, բայց չեք վերջացրել նորոգումը։
4. -Գիտեմ, որ ամբողջ օրն աշխատել եք,- ցավով ասաց նավի հրամանատարը,-բայց չեք վերջացրել նորոգումը։
5. 2. – Չեմ կարող հանգիստ նստել ու սպասել գարնան գալուն, ինքս նրան կբերեմ.-անհամբերությամբ ասաց տղան:
6. Տղան  անհամբերությամբ  ասաց․
7. -Չեմ կարող հանգիստ նստել ու սպասել գարնան գալուն, ինքս նրան կբերեմ։
8. -Չեմ կարող հանգիստ նստել ու սպասել գարնան գալուն,-անհամբերությամբ ասաց տղան,-ինքս նրան կբերեմ։
   3. – Երբ վերադառնամ, նորից կզրուցենք քո որոշման մասին, դա շա՜տ հետաքրքիր է, – հեռանալիս ասաց հյուրը:
9. Հյուրը  հեռանալիս  ասաց․
10. -Երբ վերադառնամ, նորից կզրուցենք քո որոշման մասին, դա շա՜տ հետաքրքիր է։
11. Երբ վերադառնամ, նորից կզրուցենք քո որոշման մասին,-
12. հեռանալիս ասաց հյուրը,-դա  շատ  հետաքրքիր  է։
13. Երկխոսությանը շարունակի՛ր:

– Դե՛, – շշնջաց ընկերս, – սեղմի՛ր կոճակը:
– Զանգն արդեն հնչե՞լ է, – զարմացա ես, – ոչինչ չեմ լսել:

-Նորից  կսեղմեմ,-ասաց  ընկերս։

-Լավ,  փորձի՛ր  նորից,-ասացի  ես։

368. Երկխոսությանը շարունակի՛ր:

– Շո՛ւտ, շո՛ւտ, բարձրացրո՛ւ, – տագնապեց նա, – հասնում է:
– Ամեն ինչ մտածված է, սիրելի՛ս,- հանգիստ շուռ եկավ մյուսը: – Հիմա կտեսնես:

369. Գրի՛ր երկխոսություն, որը դասարանում ես լսել (կարող ես նաև հորինել):
370. Գրի՛ր երկխոսություն, որը տանն ես լսել (կարող ես նաև հորինել):
371. Խոսքն ըստ օրինակի փոխի՛ր. ընդգծված անուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ ուղղակի:

Օրինակ՝
ա) Սոնան ասաց, որ գյուղն իրեն դուր եկավ, ինքն ուզում է էլի մնալ այդտեղ:

Սոնան ասաց.
– Գյուղն ինձ դուրս եկավ, ես ուզում եմ էլի մնալ այստեղ:

բ) Թզուկն ասաց, որ տղան գնա թագավորի գանձարան ու տեսնի կախարդական նկարը:

Թզուկն ասաց.
– Ա՛յ տղա, գնա՛ թագավորի գանձարան ու տե՛ս կախարդական նկարը:

1. Հայրն Արտակին ասաց, որ ճանապարհից վերցնի իր հեծանիվը. որովհետև մարդկանց խանգարում է:
2. Հայրն Արտակին ասաց․
3. -Ճանապարհից վերցրու  հեծանիվդ. որովհետև մարդկանց խանգարում է:
4. 2. Տղայի ընկերն ասաց, որ ինքն էլ չի սպասում թզուկի գալուն ու տուն է գնում:
5. Տղայի ընկերն ասաց․
6. -Ես էլ չեմ սպասի թզուկի գալուն ու տուն եմ գնում:
7. 3. Թագավորը տղային ասաց, որ գնա երկրից երկիր ման գա ու գտնի իր            մատանու քարը:
8. Թագավորը  տղային  ասաց․
9. -Գնա երկրից երկիր ման արի ու գտիր   իմ  մատանու քարը:
10. 4. Նապաստակն ու մուկն ասացին, որ իրենք գնում են տղային օգնելու:
11. Նապաստակն  ու  մուկն  ասացին․
12. -Մենք  գնում  ենք  տղային  օգնելու։
    5. Արջը նապաստակին ու մկանը խնդրեց, որ իրեն էլ տանեն աշխարհը           տեսնելու:
13. Արջը նապաստակին ու մկանը խնդրեց․
14. -Ինձ  էլ  տարեք  աշխարհը  տեսնելու։
    6. Արեգնազանը ներկայացավ և ասաց, որ ինքն իշխան Արմանի որդին է:
15. Արեգնազանը  նեկայացավ  և  ասաց․
16. -Ես  իշխան  Արմանի  որդին  եմ։
    7. Թագավորը հյուրին խնդրում էր, որ իրեն մենակ չթողնի կախարդի մոտ:
17. Թագավորը  հյուրին  խնդրում  էր․
18. -Ինձ  մենակ  մի  թող  կախարդի  մոտ։
19. Ընդգծված անուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ ուղղակի:
20. Նկարիչը կանչեց, որ ինքը շատ հետաքրքիր բան է գտել:
    2. Տղան մորը գգաշացրեց, որ ինքը անծանոթ մարդկանց է հրավիրել:
    3. Մայրը տղային ասաց, որ ինքն էլ է հետաքրքրվում տղայի հյուրերով:
    4. Ընկերը Լևոնին ասաց, որ ինքը բացատում դարչնագույն մարդկանց է տեսել:
    5. Լևոնն ընկերոջն ասաց, որ նա հավանաբար երազ է տեսել, ոչ թե իսկական             մարդկանց:
    6. Տղան շուրջը նայեց ու հարցրեց, թե որտե՞ղ կթաքնվեն, եթե անձրև գա:
21. Ուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ անուղղակի:

Օրինակ՝
Մայրս ինձ հարցրեց.
– Որտե՞ղ ես պահել մեր կախարդական շղթան:
Մայրս ինձ հարցրեց, թե որտե՞ղ եմ պահել մեր կախարդական շղթան:

1. Աղվեսն ագռավին խնդրեց.
   – Ագռա՜վ քույրիկ, երգի՛ր, որովհետև շատ լավ ես երգում:
   2. Արջն աղվեսին ասում էր.
   Դու աշխարհի ամենասիրուն աղվեսն ես:
   3. Երեխաները մտահոգվեցին.
   – Ինչպե՞ս պահպանենք մեր անտառը:
   4. Պապս ասաց.
   – Իմ իմացած միակ լեզուն հայերենն է:
   5. Պապս ասաց.
   – Ես շատ լավ էլ խոսում եմ ծառ ու ծաղկի հետ էլ, կենդանիների հետ էլ:
   6. Պապս ավելացրեց.
   – Չգիտեմ, նրանք քանի լեզու գիտեն, բայց իմ հայերենը շատ լավ հասկանում են:
2. Ուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ անուղղակի:
3. Սուրհանդակն ասաց.
   Ալեքսա՛նդր, արքան հրամայել է, որ դու տեսնես վաճառականների բերած նոր          ձին:
   2. Որդին խնդրեց.
   – Հայրի՛կ, թույլ տուր այս մի ձին ինքս վարժեցնեմ:
   3. Նայելով սլացող որդուն՝ թագավորը հրամայեց.
   – Ի՛նձ էլ ձի տվեք:
   4. – Ուսուցի՛չ, մտքի ետևից կհասնե՞մ այսպիսի ձիով, – հարցրեց Ալեքսանդրը:
   5. Արիստոտելն ասաց.
   – Ալեքսա՛նդր, որոշ փիլիսոփաներ հաստատում են, որ բազմաթիվ աշխարհներ         կան:
   6. – Այդ աշխարհներից մեկը ի՛նձ պիտի պատկանի, ուսուցի՛չ, – ասաց   Ալեքսանդրը:
4. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ անուղղակի խոսքերն ուղղակի դարձնելով:

Մի մարդ ասում է, որ ինքը Սևանի ամբողջ ջուրը կխմի: Ընկերները ծաղրում են         նրան ու ասում, որ նա թող իր խոսքը գործով ապացուցի: Մարդն ասում է, որ      ինքը անպայման կխմի, եթե ընկերները Սևանից հանեն գետերի բերած ջուրը,    չէ՞ որ ինքը չի խոստացել, որ գետերի ջուրն էլ կխմի:

376. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ անուղղակի խոսքերն ուղղակի դարձնելով:

Մի մարդ գնում է իշխանի մոտ ու բողոքում, որ իր ձին գողացել են:
Իշխանը նրա վրա բարկանում է և ասում, որ եթե չքներ, ձին չէն գողանա:
Խելոք մարդն ասում է, որ եթե ինքն իմանար, որ երկրի տերը քնած է, ինքն      արթուն կմնար:

377. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ ուղղակի խոսքերն անուղղակի դարձնելով:

Մի մարդ արթնանում է, տեսնում՝ գողերն իր ունեցած-չունեցածը հավաքել,    տանում են: Ինքն էլ տանից դուրս է գալիս ու նրանց հետ գնում: Հանկարծ նրան      նկատում են:
– Դու մեզ հետ ո՞ւր ես գալիս, ա՛յ մարդ, – հարցնում են գողերը:
– Բա ի՞նչ անեմ, – միամիտ ձևանալով ասում է տանտերը, – տունս հավաքել    տանում եք, ես ինչո՞ւ մնամ:

378. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ ուղղակի խոսքերն անուղղակի դարձնելով:

Մի քանի զորապետներ հավաքված գովում էին իրենց ձիերին:
Բոլորին լսելուց հետո մի աղքատ մարդ պատմում է.
– Մի տարի ձիով հասա Արաքսին.ձին թափ առավ ու թռավ մյուս ափը:
Լսողներն այնքան են բարկանում, որ ուզում են ծեծել խեղճ մարդուն:
– Ձին կարո՞ղ է Արաքսի նման գետի վրայով թռչել, – մեղադրում են նրանք:
– Սպասե՛ք, ձին իմը չէր, է՜, իշխանինն էր, – ասում է մարդը:
– Հա՜, իշխանի ձին կարող էր, – հետ են քաշվում զորապետները:Ուրիշի խոսքը կոչվում է ուղղակի, եթե խոսողը այն մեջբերում է բառացի, առանց փոփոխության: Ուրիշի ուղղակի խոսքը պատմողի խոսքից տրոհվում է միջակետով, գծիկով, ստորակետ-գծով:

Ուրիշի խոսքը կոչվում է անուղղակի, եթե խոսողը այն մեջբերում է ոչ թե նույնությամբ, այլ պատմողաբար: Անուղղակի խոսքը պատմողի խոսքին միանում է որ կամ թե շաղկապներով:

Ուղղակի խոսքը կարելի է վերածել անուղղակի խոսքի, իսկ անուղղակի խոսքը՝ ուղղակիի: