Մարդիկ և կենդանիները շրջակա միջավայրի մասին ամենաշատ տեղեկությունը ստանում են տեսողության միջոցով: Տեսողությունն օգնում է մարդուն տարբերել մարմինների ձևը, չափերը, գույնը, իմանալ` հեռու, թե՞ մոտիկ են գտնվում դրանք, շարժվում, թե՞ անշարժ են:

Տեսողությունն իրականացվում է տեսողական օրգանի՝ աչքի միջոցով: Մարդու աչքը շատ նուրբ և բարդ օրգան է և ունի նկարում պատկերված տեսքը:

Որևէ մարմնից լույսն ընկնելով աչքի մեջ՝ բեկվում է եղջերաթաղանթի, ակնաբյուրեղի ու ապակենման մարմնի կողմից և ընկնում ցանցաթաղանթի վրա: Ցանցաթաղանթի վրա առաջանում է առարկայի փոքրացած, իրական, շրջված պատկերը:

Ցանցաթաղանթում առաջացած գրգիռը հաղորդում է գլխուղեղին, և առաջանում է տեսողական զգացողություն:

Աչքի ծիածանաթաղանթի կենտրոնում կա կլոր անցք` բիբը: Փոփոխելով բիբի բացվածքը` աչքը կարգավորում է իր մեջ մտնող լույսի քանակը:

Արևոտ եղանակին բիբն ունի մոտավորապես 1 մմ տրամագիծ, իսկ մթության մեջ նրա տրամագիծը հասնում է մինչև 1 սմ-ի:

Ուշադրություն

Աչքն  ունի հիանալի հատկություն՝ հարմարում (ակոմոդացիա):

Ակնաբյուրեղի չափը փոխելով` աչքը կարողանում է տեսնել ինչպես հեռու, այնպես էլ` մոտ գտնվող առարկաները:

Նորմալ աչքի համար լավագույն տեսողության հեռավորությունը մոտ 25 սմ է: Այդ հեռավորության վրա մենք առարկան տեսնում ենք առանց աչքը լարելու: Ավելի փոքր հեռավորությունների վրա աչքն էապես լարվում է:

Գլխուղեղը «մշակում է» ցանցաթաղանթի վրա շրջված տեսքով ստացված պատկերներն այնպես, որ մենք դրանք տեսնում ենք ուղիղ դիրքով։

Տեսողության հիգիենա

Աչքը կարևորագույն օրգան է, որն առողջ պահելու համար անհրաժեշտ է պահպանել տեսողության հիգիենայի հետևյալ պարզագույն կանոնները.

● Անհրաժեշտ է տեսողության լարում պահանջող աշխատանքը պարբերաբար ընդհատել և հանգստացնել աչքերը

● Չպետք է երկար հեռուստացույց դիտել կամ աշխատել համակարգչով

● Պետք է գրել և կարդալ լավ լուսավորվածության պայմաններում: Չափից ավելի պայծառ կամ աղոտ լույսը կարող է վնասել աչքերը

● Չի կարելի գրել կամ կարդալ չափից ավելի կռանալով գրքի կամ տետրի վրա: Աչքից հեռավորությունը պետք է լինի 25 սմ

● Գրելիս լույսը պետք է ընկնի այնպես, որպեսզի  ձեռքը ստվեր չգցի աշխատանքային մակերեսի վրա: Աջ ձեռքով գրելիս՝ ձախ կողմից, իսկ ձախ ձեռքով գրելիս՝ աջ կողմից:

● Չի կարելի կարդալ պառկած վիճակում կամ շարժվող տրանսպորտում

Ուշադրություն

Երեխաների մեծ մասը ծնվում է նորմալ տեսողությամբ: Սակայն ժամանակի ընթացքում տեսողության հիգիենայի կանոնները չպահպանելու պատճառով մարդկանց մեծ մասն ունենում է տեսողական խնդիրներ: Դրանցից առավել տարածվածներն են կարճատեսությունը և հեռատեսությունը:

Նորմալ աչքը չլարված վիճակում զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է ցանցաթաղանթի վրա (նկար I):

Կարճատեսության դեպքում աչքի ակնաբյուրեղը զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է  ցանցաթաղանթի առջևում (նկար II):

Կարճատեսությունը շտկելու համար մարդիկ դնում են ցրող ոսպնյակներով ակնոց:

Հեռատեսության դեպքում աչքի ակնաբյուրեղը զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է ցանցաթաղանթի հետևում (նկար III):

Հեռատեսության դեպքում մարդիկ դնում են հավաքող ոսպնյակներով ակնոց:

Դասարանական աշխատանք

1.Ո՞րքան է նորմալ աչքի լավագույն տեսողության հեռավորությունը։ 25սմ

2.Թվարկե՛ք մարդու աչքի մասերը և նշե՛ք դրանց նշանակությունը։Եղջերաթաղանթ,ծիածանաթաղանթ,բիբ,ապակե մամին ,ակնաբյուեղ,ծանցաթաղանթ,տեսողական նյարդ,ակնապատյան

3.Ձեզ հայտնի ի՞նչ եղանակով են կարճատեսությունը շտկում։Ակնոցի միյոցով

4.Ի՞նչ է պետք անել տեսողության արատները կանխելու համար։Պահպանել աչքի հիգենաի կանոները

Տեսական մասը կրկնեք այստեղ․

Առաջադրանքներ․

1)Հաշվե՛ք․

ա)1,5 + 2,3 =3,8

բ)3,7 + 1,4 =5,1

գ)12,3 + 1,23 =13,53

դ)7,84 + 8,9 =16,74

ե)125,34 + 12,534 =137,564

զ)7,53 + 8,624 =16,154

2)Տասնորդական կոտորակը գրե՛ք դիրքային գրառումով և կատարե՛ք գումարումը․

ա)4,88 + 9/10 =5,78

բ)65,3 + 11/10 =66,4

գ)27/100 + 5,03 =7,73

դ)121/100 + 9,85 =1,06

ե)0,3 + 7/10 =1,0

զ)0,94 + 219/100 =3,13

3)Ուղղանկյան երկարությունը 36,6 սմ է, իսկ լայնությունը՝ 24,2 սմ։ Եթե նրա երկարությունը 10 անգամ մեծացվի, իսկ լայնությունը 10 անգամ փոքրացվի, որքա՞ն կլինի ստացված ուղղանկյան պարագիծը։

366+2,42+366+2,42

732 +4,84=736,82

4)Քառակուսու կողմի երկարությունը 7,16 դմ է։ Եթե նրա պարագիծը մեծացնենք 100 անգամ, որքա՞ն կլինի ստացված քառակուսու կողմի երկարությունը։

7,16 X 4 X 100 : 4=716

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)․

1)Հաշվե՛ք ինչպես նմուշային օրինակում․

ա)1,2 դմ + 1,2 սմ = 1,2 դմ + 0,12 դմ = 1,32 դմ

բ)16 սմ+ 4,35 դմ =

գ)7,35 մ + 4,9 դմ =

դ)2 • 4,8 դմ =

ե)4,8 դմ : 2 =

զ)12,3 դմ — 42 սմ =

է)34 դմ — 34 սմ =

2)Քառակուսու կողմի երկարությունը 3,72 դմ է։ Եթե քառակուսու կողմը մեծացվի 10 անգամ, ինչի՞ հավասար կլինի ստացված քառակուսու պարագիծը։

3)Հաշվե՛ք հետևյալ կողմերով եռանկյան պարագիծը․

ա)490 մմ, 48 սմ, 4,7 դմ

բ)23 մմ, 3,4 սմ, 0,48 դմ

գ)3,5 սմ, 0,38 դմ, 0,041 մ

Ինչպես ամբողջ թվերի համար, տասնորդական կոտորակների համար ևս կարելի է կիրառել դիրքային գրառում:

Սկզբում դիտարկենք այնպիսի տասնորդական կոտորակներ, որոնց համարիչի թվանշանների քանակն ավելին է կամ հավասար հայտարարի թվանշանների քանակից:

Համարիչում ստորակետով աջից անջատենք այնքան թվանշան, որքան զրո կա հայտարարում:

Օրինակ՝

Հիմա դիտարկենք այն դեպքը, երբ համարիչի թվանշանների քանակը փոքր է հայտարարի թվանշանների քանակից:

Համարիչին ձախից զրոներ կցագրելով, հավասարեցնում ենք համարիչի և հայտարարի թվանշանների քանակները և գալիս ենք արդեն դիտարկված դեպքին:

Օրինակ՝

Տասնորդական կոտորակը բաղկացած է ամբողջ մասից (բոլոր թվանշանները մինչև ստորակետը) և կոտորակային մասից (բոլոր թվանշանները ստորակետից հետո):

Ցանկացած թվանշանի դիրքը տասնորդական կոտորակում կարևոր է, այն որոշում է թվանշանի կարգը:

Տասնորդական կոտորակի ամբողջ մասի կարգային միավորները նույն են, ինչ որ բնական թվերինը՝ միավորներ, տասնավորներ, հարյուրավորներ և այլն:

Կոտորակային մասի կարգային միավորները որոշում են այսպես՝ տասնորդականներ (ստորակետից անմիջապես հետո եկող կարգը), հարյուրերորդականներ (ստորակետից հետո եկող երկրորդ կարգը), հազարերորդականներ (ստորակետից հետո եկող երրորդ կարգը) և այլն:

Գրենք 25,574,13,827, 3,9 և 48,65 տասնորդական կոտորակների կարգային միավորները աղյուսակի տեսքով:

Օրինակ՝

Առաջադրանքներ․

1)205 ամբողջ 3 տասնորդական կոտորակը գրիր թվանշաններով:

Ամբողջ և կոտորակային մասերի միջև տեղադրիր ստորակետ:

205,3

2)Լրացրու 20,4537 թվի կարգային միավորների աղյուսակը:

Տասնավոր	Միավոր	Տասնորդական	Հարյուրերորդական	Հազարերորդական	Տասհզ․
2	0	4	5	3	7

3)Դիրքային գրառումով գրե՛ք տասնորդական կոտորակը․

372/10

37,2/10

13/1000

0,013/1000

129/100

1,29/100

513/10000

0,0 513/10000

4)Տասնորդական կոտորակը գրե՛ք սովորական կոտորակի տեսքով․

3,87

387/100

16,99

1699/100

137,56

13756/100

0,003

3/1000

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)․

1)Ո՞ր թվում է 3 թվանշանը գտնվում տասնորդականների կարգում:

• 5.4329
• 543.29
• 54.329
• 5432.9

2)Դիրքային գրառումով գրե՛ք տասնորդական կոտորակը․

813/100

8,13

3/100

0,03

4567/10

456,7

932/1000

0,932

3)Տասնորդական կոտորակը գրե՛ք սովորական կոտորակի տեսքով․

1,001

1001/1000

3,5978

35978/10000

74,0938

740938/10000

Առաջադրանքներ․

1)Լուծե՛ք հավասարումը․

3x — 5 = 0

3x=5

x=5/3

5 — x = 0

x=5

18 — 10x = 0

10x=18

x=18/10=9/5

2x — 4x -1 = 0

-2x-1=0

2x=-1

3x — 5 = x

3x-x=5

2x=5

x=5:2=2,5

3x + 2 = 5x — 7

x + 5 — 8x = 7 + 2x — 4

x-8x-2x=7-4-5

-9x=-2

9x=2

x=2:9

2)Մտապահել են մի թիվ, ավելացրել են 8 և ստացել 33։ Մտապահված թիվը նշանակեք x-ով, կազմեք հավասարում և լուծեք այն։

x+8=33

X=33-8

x=25

3)Գիրքն ունի 60 էջ։ Կարդացել են 2 անգամ ավելի շատ էջ, քան մնացել էր կարդալու։ Քանի՞ էջ էր մնում կարդալու։

X+2x=3x

60:3x=20

x=20

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)․

1)Լուծե՛ք հավասարումը․

7x — 4 = 0

x=0,57

7 — x = 0

x=7

15 — 7x = 0

-2,14

x — 2x + 3 = 7

X-2x=7-3

x-2x=-1x

7-3=4

x=-1x:4

4x — 2 = x

x=0,6

x — 3 = 2x + 1

x-2x=3+1

x-2x=-1x

3+1=4

 

7x — 3 + x = 4x — 9 + 5x

7x+x-5x=-9+3

3x=-12

-12:3x=-4

2)Մտապահել են մի թիվ, բազմապատկել են այն 4-ով և ստացել 52։ Մտապահված թիվը նշանակեք x-ով, կազմեք հավասարում և լուծեք այն։

4.x=52

X=52:4=13

x=13

3)Հավաքակայանում 72 մեքենա կա։ Մարդատար մեքենաները 7 անգամ շատ են բեռնատարներից։ Քանի՞ բեռնատար մեքենա կա հավաքակայանում։